Temel Bilgilerin Ötesinde Demans

“Demans”, bir kişinin akıl yürütme, muhakeme ve hafıza alanlarında yaşadıkları zorlukları kapsayan genel bir terimdir.

Demans normal yaşlanmanın bir parçası değildir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere, bir insanın hayatının çeşitli alanlarını etkileyebilecek bir hastalıktır:

Hafıza
Konsantrasyon
Düşünme
Yargılama
Davranış

Demansın Nedenleri

Demans birkaç farklı beyin hastalığından kaynaklanabilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Alzheimer Hastalığı

Alzheimer hastalığı en sık görülen demans nedenidir. Tüm demans vakalarının yaklaşık yüzde 60 ila 80’inde bulunur. Henüz tam olarak nedeni veya nasıl geliştiği bilinmese de bu hastalığın beyinde bazı belirgin değişiklikler yarattığı bilinmektedir. Bu değişiklikler, beynin önemli kısımlarında “beta amiloid” olarak adlandırılan bir proteinin birikmesini (plaklar), sinir hücrelerinin kaybını ve beyin hücrelerinin içindeki düzensiz protein elyaf kütlelerini (bunlar “nörofibriller yumaklar” olarak bilinir) içerir. .

Vasküler Demans

Kan akışının azalması bazı beyin bölümlerine zarar verir. Bu, beyindeki kan damarları, kan pıhtıları veya yağ birikintileriyle tıkandığında olabilir. Bu demans türü, felç geçiren veya felç riski taşıyan insanlar arasında, özellikle de uzun süredir yüksek tansiyon ve diyabet hastası olanlar arasında daha yaygındır.

Lewy Cisimcikli Demans

Lewy cisimcikli demans, beyin hücrelerinde oluşan anormal protein yapılarının (“Lewy cisimcikleri”) neden olduğu bir demans türüdür. Titreme ve normal şekilde hareket etmede zorluk gibi Parkinson hastalığının karakteristik belirtilerine neden olur.

Parkinson Hastalığında Demans

Demans ayrıca Parkinson hastalığı sırasında da ortaya çıkabilir ve Lewy cisimcikli demansa çok benzer semptomları vardır.

Frontotemporal Demans

Alzheimer hastalığı gibi, frontotemporal demans beyinde sinir hücresi kaybına neden olur; bununla birlikte, frontotemporal demans beynin ön ve temporal loblarını hedefler.

Demans Belirtileri

Demans hafıza, dil, akıl yürütme ve yargılamada zorluklara neden olabilir, ancak belirtiler genellikle kişiden kişiye ve zamanla değişir.

Alzheimer hastalığı demansın en sık nedeni olduğundan ve diğer demans türlerinde görülen belirtilerle ortaklıkları bulunduğundan, aşağıdaki bölümler Alzheimer hastalığının semptomlarına odaklanacaktır.

Hafıza Kaybı

Elbette yaş ilerledikçe hafızayla ilgili bazı sorunlar yaşamak normaldir ve bu durum sadece yaşlanma ile ilgilidir, ilerleyen bir demans anlamına gelmez. Çok tanıdık isimleri bile hatırlamaktaki geçici zorluklar oldukça yaygındır. Yaşlandıkça, yeni bilgiyi daha yavaş ve daha zor bir şekilde işlemlemek ve öğrenmek sık rastlanan şikayetlerdendir.

Bununla birlikte, hafıza zorluğu belirtileri, işte veya evde küçük işlevsel etkilerle ilişkilendirildiğinde ve bir kişi belirli hafıza testlerinde hafif bozukluklar gösterdiğinde, buna hafif bilişsel bozukluk (MCI) denir. Hafif bilişsel bozukluk zamanla demansa ilerleyebildiği için, bu rahatsızlığı olan kişilerin, işlevselliklerindeki düşüşün işaretleri için daha dikkatli bir değerlendirmeye alınması ve daha yakından izlenmesi gerekir.

İlk Değişim

Alzheimer hastalığının en erken semptomları aşamalı olarak ilrerler ve genellikle belirsizdir. Birçok insan ve aileleri ilk olarak, son olayları veya bilgileri hatırlamaktaki zorluğu fark eder. Bu genellikle hikayeleri veya soruları tekrar tekrar anlatma veya hatırlayabilmesi için bilginin tekrarlanmasını talep etme eğilimi olarak ortaya çıkar. Kendinizi daha yaşlı bir aile üyesine veya bir arkadaşınıza şunu söylerken buluyorsanız: “Bunu sana daha önce söylemiştim” veya “Bunu bana bir kereden fazla söyledin”, Alzheimer hastalığından şüphelenmeye başlayabilirsiniz. Diğer değişiklikler aşağıdakilerden birini veya birkaçını içerebilir:

Kafa karışıklığı
Dil ile ilgili zorluklar (örneğin, nesneler için doğru kelimeleri bulamamak)
Konsantrasyon ve muhakemede zorluk
Fatura ödeme gibi işlerle ilgili sorunlar
Tanıdık bir yerde kaybolmak

İlerleyen Değişim

Alzheimer hastalığı ilerledikçe, bir insanın düşünme yeteneği düşmeye devam eder ve yukarıda listelenen değişikliklerin herhangi biri veya tümü daha rahatsız edici hale gelebilir. Ayrıca, kişilikle ilgili ve davranışsal semptomlar da oldukça sıkıntılı hale gelebilir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Artan öfke veya düşmanlık, bazen saldırgan davranış ya da bazı insanlar depresyona girerler veya çevrelerine çok az ilgi gösterirler
Uyku problemleri
Halüsinasyonlar ve / veya sanrılar
Kaybolma
Temel görevler konusunda yardıma ihtiyaç duymak (yemek, banyo ve giyinme gibi)
İnkontinans (mesanenin ve / veya bağırsakların kontrolünde zorluk)

Demans Hastalarına Bakım Verenler İçin Bazı Genel Öneriler

Demans hastalığının doğası hakkında ne kadar fazla şey bilirseniz, davranışsal semptomları yönetmek için stratejiler geliştirmede o kadar etkili olursunuz.
Endişelerinizi demans hastası kişiyle paylaşın. Kişinin demans düzeyi hafif ile orta derecede olduğunda, kişi de probleminin yönetiminde yer alabilir. Üzüntü ve endişelerinizi birbirinizle paylaşabilirsiniz. Birlikte, bağımsız kalmasına yardımcı olacak hafıza yardımcıları tasarlayabilirsiniz. Eğer kişi sorununu kavramıyorsa, görüşünü kabul edin.
En sinir bozucu problemlerinizi birer birer çözmeye çalışın. Aileler genellikle günlük sorunların, çoğu zaman üstesinden en zor gelinenler olduğunu söylüyor. Kişinin banyo yapmasını veya akşam yemeğini hazırlamasını, yemek yemesini ve temizlenmesini sağlamak günlük sıkıntılar haline gelebilir. Hayatı kolaylaştırmak için değiştirebileceğiniz bir şey üzerine odaklanın ve bunu düzenlemek için uğraşın. Bazen küçük şeyleri değiştirmek büyük bir fark yaratır.
Yeterince dinlenin. Bakım veren kişi genellikle yeterince dinlenemeyebilir veya bakım sorumluluklarından uzaklaşma fırsatı bulamayabilir. Bu, bakım verenin sabrını azaltır ve rahatsız edici davranışları tolere etmesini zorlaştırır.
Sağduyunuzu ve hayal gücünüzü kullanın; onlar sizin en iyi araçlarınız. Uyum, başarının anahtarıdır. Bir şey bir şekilde yapılamazsa, o şeyin gerçekten yapılmasının gerekip gerekmediğini kendinize sorun. Örneğin, bir kişi parmaklarıyla başarılı bir şekilde yemek yiyebiliyorken uygun şekilde çatal, bıçak ve kaşık kullanamıyorsa, sorunla mücadele etmeyin; mümkün olduğunca parmaklarıyla yiyebileceği yemekler sağlayın. Değişiklikleri kabul edin. Eğer kişi şapkasıyla uyumakta ısrar ederse, bu zararlı değildir; onunla uyusun. Mantıklı görünmeyen cümlelerini de kabul edin.
Mizah duygunuzu koruyun; bu, birçok krizi atlatmanızı sağlayacak. Demans hastası kişi hala bir insandır. Gülmeye ve eğlenmeye o da ihtiyaç duyar. Deneyimlerinizi diğer ailelerle paylaşmak da size yardımcı olacaktır. Şaşırtıcı bir şekilde, aile grupları çoğu zaman deneyimlerini üzücü olduğu kadar eğlenceli de bulurlar.
Mümkün olduğu kadar özgürlüğe izin veren bir ortam oluşturmaya çalışın. Yemekler, ilaçlar, egzersiz, yatma süresi ve diğer aktiviteler için düzenli, öngörülebilir, basit bir rutin oluşturun. Her gün aynı şekilde ve aynı anda işleri yapın. Düzenli rutinler kurarsanız, kişi ne bekleyeceğini yavaş yavaş öğrenebilir. Rutinleri yalnızca işe yaramadıklarında değiştirin. Kişinin çevresini güvenilir ve basit tutun. Mobilyaları aynı yerde bırakın.
Demans hastası kişiyle sakince ve yavaşça konuşun. Ona ne yaptığınızı ve nedenini anlatmaya dikkat edin. Bir şeylere karar vermekte mümkün olduğunca onun da bir rolü olsun. Onun önünde onun hakkında konuşmaktan kaçının ve başkalarına da bunu yapmamalarını hatırlatın.
Kişiye sevgi izi yaptırabilirsiniz. Eğer böyle bir imkânınız yoksa kişinin adını, yaşadığı sıkıntıyı ve telefonunuzu yazdığınız bir kağıdı ceketinin cebine koyun. Bu yapabileceğiniz en önemli şeylerden biri.
Kişiyi aktif tutun. Aktivite, fiziksel sağlığın korunmasına ve diğer hastalık ve enfeksiyonların önlenmesine yardımcı olabilir. Aktif olmak, kişinin ailesine dahil olduğunu ve hayatının bir anlamı olduğunu hissetmesine yardımcı olur.

Tüm bu önerilere rağmen çaresiz kaldığınızı ve artık demans hastası yakınınıza bakım vermekte psikolojik olarak zorlandığınızı hissediyorsanız merkezimize başvurabilirsiniz.

Kaynakça;

Alexander, M. and Larson, E. (2018). Patient education: Dementia (including Alzheimer disease) (Beyond the Basics). [online] Uptodate.com.
Available at: https://www.uptodate.com/contents/dementia-including-alzheimer-disease-beyond-the-basics [Accessed 19 Dec. 2018].
Mace, N. and Rabins, P. (2011). The 36-hour day. Baltimore: Johns Hopkins University Press.