Çocuk için uykuya geçiş, bildiği güvenli ortamdan, kişilerden uzaklaşmak, tamamen bilmediği, belirsiz olan, tek başına olacağı bir duruma geçmek demektir. Bu nedenle, günlük yaşamdaki sıradan korkular geceleri çocuklar tarafından abartılı olarak değerlendirilir.
Çocukluk çağındaki gelişimsel olarak izlenen gece korkuları sıklıkla uykuya dalmakta zorlanma, karanlıktan korkma, kabuslar olarak sıralanabilir. Duyulan tıkırtı vb. sesler, izlenilen çizfilm/ filmlerdeki canavarlar, karanlık, hırsız ve hayalet korkuları en sık ifade edilen gece korkularıdır.
Çocuklar Niçin Korkarlar?
Çocukluk çağı (2-6 yaş arası) korkuları zihinsel ve duygusal gelişimin doğal sonucu olarak ortaya çıkar. Zihinsel algısı somut olan çocuk hayal ettiği, açıklayamadığı, tanımlayamadığı ses ve durumlardan korku duyar. Bunun yanı sıra, çocuk günlük yaşamında korktuğu, endişelendiği ve çözümleyemediği durumlara tepki olarak da gece korkuları yaşar.
Kabuslar, kötü rüyalar 3 ve 6 yaşlar arasında sıklıkla görülür. 2 yaşlarında kovalanmak, ısırılmak ile ilgili rüyalar, 3-4 yaşlarında hayvanlarla, kötü insanlarla ve canavarlarla ilgili rüyalar, 5-6 yaşlarında ölmek, öldürmek, uçmak, araba kazaları, kaybolma, evini bulamama, anne ya da babasının bırakıp gitmesi ve hayalet rüyaları ön plandadır.
5 yaş öncesi çocuklar rüya ile gerçeği ayırt edemeyeceği için gece korkuları (karanlık, çevresel sesler, kötü rüya) çocuk için gerçektir ve bu nedenle de oldukça korkutucudur. Bir diğer ifadeyle, çocuk rüyasında gördüğü ya da zihninde canlandırdığı imajı/hayali, olayı gerçek olarak algılar. Örneğin, rüyasında yatağının yanında bir köpek var ise, “bak burada köpek yok” demenizin, göstermenizin 2-4 yaşında bir çocuk için anlamı yoktur. Çünkü kendisi biraz önce yatağının yanında bir köpek görmüştür, o zaman orada köpek vardı.
Çocuğunuzun Korkularıyla Başetmesine Nasıl Yardım Edebilirsiniz?
- Çocuğunuzun korkusu ile ilgili endişenizi, huzursuzluğunuzu onunla paylaşmayın ve ona yansıtmayın.
- Korkan çocuğunuza abartılı ilgi gösterilmemelisiniz. Sürekli korkup korkmadığını sormak, bu konu ile ilgili uzun açıklamalar yapmak, korkuları nedeniyle farklı olanaklar sunmak, birlikte yatmaya başlamak vb. yaklaşımlar çocuğun korkularının pekişmesini sağlar.
- Çocuğunuza “korkacak bir şey yok” gibi bir yaklaşımda da bulunulmamalısınız. Bu şekilde bir yaklaşım, çocuğun çaresizlik ve kaygı yaşamasına sebep olur.
- Odasının kapısının açık kalması, ışığın söndürülmemesi/ gece lambası kullanımı, odasının yakınlarında aile bireylerinden birisinin olması, çocuğunuz için korkuyu daha az rahatsız edici kılar.
- Çocuğunuzun uykuya geçişini sağlayacak ritüeller bu durumla başa çıkmak için yardımcı olur. Örneğin, önce sütünü içer, dişlerini fırçalar, sonra gece lambası açılır, sonra masalı okunur, yanında oturulur…vb.
Ne Zaman Uzmana Başvurulmalıdır?
- Yukarıda önerilen yaklaşımları uyguladığınız halde gece korkuları aynı yoğunlukta ve sıklıkta devam ediyor ise,
- Kabuslar sıklıkla devam ediyor, çocuğunuzun sağlıklı bir uyku almasını engelliyor, günlük yaşam aktivitelerini, uyumunu, ilişkilerini etkliyorsa,
- Çocuğunuz uyku halindeyken korkma, çığlık atma, konuşma çırpınma, uyanamama ve sizlerin varlığıyla rahatlayamama vb. tepkilerin olduğu “uyku terörü” yaşıyorsa uzmana başvurmalısınız.
Çocuklarda Gece Korkuları
Korku, yaşamı veya güvenliği tehdit eden bir tehlike algısı durumunda ortaya çıkan duygusal bir tepkidir. İşin temeline indiğimizde korkunun işe yarar bir mekanizma olduğunu görürüz. Aslında korku ilk atalarımızdan bize miras kalan, evrimsel kökleri olan bir duygudur. Bu şekilde baktığımızda insanı tehlikelerden koruyan ve hayatta kalmasını sağlayan bir mekanizmadır. Canlıyı uyaran, savaşmasını ya da kaçmasını sağlayan bu alarm sistemi insan oğlunun neslinin devamını sağlamıştır. Çünkü korku duygusu organizmanın yaşamını güven içinde devam ettirecek olan tedbirleri almasını sağlar. İşin özünde korkular da aynen sevgi, öfke, utanma gibi doğal ve işlevsel duygulardır.
Bazı durumlarda varolan tehlike algısı ile orantısız miktarda korku tepkisi ortaya çıkar. Kişi korkuya sebep olan yer, durum veya nesneden karşı koyamayacağı bir şekilde kaçmaya ve kaçınmaya başlar. Bu abartılı korku hali kişinin yaşamını kısıtlamaya ve gündelik hayatını engellemeye başladığında fobi olarak tasvir edilir. Fobiler yaşamın her döneminde ortaya çıkabilecek bir sorundur. Ancak çocukluk çağında doğal olarak daha yaygındır. Şöyle ki, insan genelde bilmediği ve tanımadığı uyaran karşısında korku tepkisi verir. Bu durumda yaşam deneyiminin sınırlı olması doğal olarak korkulan nesne, ortam vb sayısını da artıracaktır. Çocuk için dünya keşfedilmemiş uyaranlarla doludur ve bunların her biri kolayca birer fobi nesnesi haline gelebilir. Çocuk çevresini tanıdıkça, zihinsel ve bedensel kapasitesi geliştikçe özerkleşir ve giderek özgüveni artar. Böylece ona korku veren şeylerle baş eder hale gelir. Kabaca hayat deneyimi arttıkça korkular da azalmaktadır gibi bir denklem kurabiliriz.
Küçük bir bebeğin neredeyse her şeyden korkması normaldir. Tanımadığı bir yüz, yüksek bir ses, farklı bir ortam abartılı korku tepkilerine yol açabilir. Bu durumda yapılacak en güzel şey bebeğinizi kucağınıza alıp sakinleştirmek ve tekrar güven duymasını sağlamaktır. Çocuk büyüdükçe yalnızlık, hayaletler, cadılar, hırsızlar gibi yeni korkular çocuğun dağarcığına dahil olabilir. Bazen yatak odasındaki bir gölge hayalet olarak algılanabilir. Bazen gölgeye bile ihtiyaç yoktur, çocuğun zengin hayal gücü bir anda cadılar ve yaratıkları birbiriyle savaştırabilir. Çocukların rasyonel düşünme yetilerinin sınırlı olması gerçeği değerlendirme yetilerini de kısıtlar. Bu durumda çevrelerinde olup bitenleri abartılı olarak yorumlayabilirler. Geniş hayal güçlerinin de katkısıyla yan odadan gelen tıkırtıyı uzaylıların istilası olarak yorumlayıp abartılı tepkiler gösterebilirler.
Çocuklarda en sık gördüğümüz korkulardan biri karanlık korkusudur. Karanlıktan korkmak, biraz önce de belirttiğimiz gibi çocuğun kendini belirsizliklerle dolu bir ortamda hissetmesinden kaynaklanmaktadır. Işık açmadan odadan odaya geçememek, tek başına tuvalete gidememek veya tek başına yatmaktan kaçınmak gibi durumlarla kendini gösterir.
Karanlık korkusunun en güçlü belirtisi, çocuğun bu duruma maruz kaldığında veya kalabileceğinde gösterdiği şiddetli kaygı belirtileridir. Çocuk ısrarla karanlıkta kalabileceği durumlardan kaçınmaya başlar, yalnız kalmamak için çeşitli bahaneler ileri sürer. Böyle bir durumda hiç bir şey yapmamak ya da çocuğun korkusunu besleyen bir tutum sergilemek varolan sorunu daha da derinleştirecektir. Genellikle fobileri kendi haline bıraktığınızda büyüyerek devam eder. Mesela, çocuğunuz gece tek başına uyumakta zorlanıyor ise ve siz de bu durumda her gece yanınızda yatmasına müsade ediyorsanız, farkında olmadan karanlık korkusunu besliyorsunuz anlamına gelir. Çocuğun korktuğu durumdan kaçması, o korkunun bir süre sonra genellenmesine ve hayatın başka alanlarına da yayılmasına sebep olur. Gece tek yatamayan bir çocuk bir süre sonra tek başına tuvalete de gidemez hale gelebilir.
Gece ve karanlık korkularında ailelere önerilebilecek en güzel yöntem çocuğu korkusuyla kademeli bir şekilde yüzleştirmektir. Korku veren uyaranla karşılaşmadan fobilerle baş etmek mümkün değildir. Ancak, suya girmeden yüzme öğrenilemeyeceği gibi, yüzme bilmeyen birini de suyun içine atmak çıkar yol değildir. Çocuk sistematik ve kademeli bir şekilde, alıştıra alıştıra korkusuyla yüzleştirilmelidir. Bu süreçte anne-babalar çocuklarını destekleyerek ve korkusuna karşı attığı her adımı onaylayıp ödüllendirerek onlara güven telkin etmelidir.
Korkular fobik reaksiyon haline geldiğinde, yani korkulan nesne ile verilen tepki manidar derecede orantısız olduğunda, kişi mantıksız bir şekilde korkulan nesne, eylem ya da durumdan kaçındığında ve bu durum artık çocuğa iyice sıkıntı verir hale geldiğinde bir psikolog ile görüşmekte fayda vardır. Genellikle davranışçı ve bilişsel davranışçı tekniklerle bu tür durumlar çözüme kavuşturulur. Söz konusu çocuk olduğunda ailenin işbirliği ve tedaviye katılımı da en az çocukla geçen terapi süreci kadar önemlidir.
